ICT-recht

De opkomst en maatschappelijke betekenis van ICT heeft geleid tot het ontstaan van het rechtsgebied ICT-recht. Hieronder volgt een verkenning van het gevarieerde landschap van het ICT-recht. 

Klik hier voor meer informatie over gerelateerde onderwerpen ICT-contracten, ICT-contractmanagement, auteursrecht software of softwarekwaliteit. Onderaan deze pagina worden enige publicaties en presentaties over ICT-recht aangeboden als download. 

Een verkenning van het rechtsgebied ICT-recht
De onstuimige opkomst van informatie- en communicatietechnologie (ICT) heeft de samenleving in een paar decennia grondig veranderd. ICT is overal om ons heen en met recht kan worden gezegd dat de wereld inmiddels draait op software. Organisaties groot en klein zijn voor hun kernactiviteiten afhankelijk van het goed functioneren van ICT. 

De opkomst van ICT en de maatschappelijke veranderingen die daarmee gepaard gaan, hebben geleid tot tal van (nieuwe) juridische vraagstukken die inbedding in het recht hebben gevergd. Het einde daarvan is nog lang niet in zicht. Thans spelen vele juridische vraagstukken rond bijvoorbeeld ICT-contracten en andere zaken rond Cloud Computing, Big Data, Internet of Things, security (informatiebeveiliging), privacybescherming en intellectuele eigendomsrechten op het internet.

De impact van ICT heeft geleid tot de opkomst van ICT-recht als een nieuw rechtsgebied en domein voor specialisten met meer dan alleen juridische kennis. ICT-advocaten en ICT-juristen onderscheiden zich door de toegevoegde waarde van kennis van en ervaring met ICT.

De benaming van het rechtsgebied, dat tegenwoordig meestal bekend staat als ICT-recht, is in de loop van de jaren (mee-)veranderd met de wereld van de ICT. In plaats van ICT-recht of IT-recht wordt of werd voorheen ook gesproken over computerrecht, automatiseringsrecht, informaticarecht, telematicarecht, informatierecht, informatietechnologierecht of cyberlaw. ICT-recht kent deelgebieden als ICT-contracten, internetrecht, softwarerecht, domeinnamenrecht en Cloud computingrecht (of kortweg Cloudrecht).

De grenzen van ICT-recht zijn soms moeilijk te trekken. Het ICT-recht loopt namelijk recht door andere rechtsgebieden heen zoals het strafrecht of het contractenrecht. Ook zijn bepaalde rechtsgebieden zodanig gevormd door en verknocht met ICT dat significante overlap bestaat. Dat is zeker het geval voor privacyrecht en intellectueel eigendomsrecht.

Wat zijn de onderwerpen die vallen binnen het rechtsgebied ICT-recht? Hieronder een korte verkenning.

Softwarerecht

Software is een van de pijlers van ICT en het heeft aanleiding gegeven tot een groot aantal juridische vraagstukken. Het geheel van juridische zaken die spelen rond software maakt deel uit van het ICT-recht maar wordt daarnaast ook wel aangeduid als softwarerecht.

  • De auteursrechtelijke bescherming van software, zoals geregeld in de Auteurswet en gebaseerd op de (herijkte versie van de) Europese richtlijn 2009/24/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's

  • De overdracht van de auteursrechten (en andere IP-rechten) op software zoals geregeld in artikel 2 lid 3 Auteurswet en met name in verband met de gevolgen die ontstaan bij uitbesteding van werkzaamheden aan freelancers, opdrachtnemer of de inzet van stagiairs

  • De mogelijkheden en beperkingen ten aanzien van de vestiging van een octrooirecht (patent) op software (Europees Octrooiverdrag en Rijksoctrooiwet 1995)

  • Licentieovereenkomsten en voorwaarden voor het gebruik van software en dan met name gezien de vele verschillende prijs, bedrijfs- en abonnementsmodellen voor het gebruik van software

  • De juridische aspecten, licentievoorwaarden en de afdwingbaarheid ervan bij open source software (denk aan OSS licenties zoals Apache, BSD, GPL, LGPL, Mozilla, CDDL MIT en Eclipse)

  • De juridische kwalificatie en contractuele vormgeving van Software as a Service (SaaS) als opdrachtovereenkomst, huurovereenkomst dan wel anderszins en de verhouding tot de bepalingen over en rechten die toekomen aan de rechtmatig gebruiker als bepaald in de Auteurswet

  • Contracten voor de ontwikkeling en het onderhoud van software volgens Agile/Scrum ontwikkelmethodes en Devops

  • De wijze waarop continuïteit in het gebruik van software kan worden geborgd door software escrow contracten middels escrow agents teneinde zekerheid te krijgen voor de beschikbaarheid van de code in geval van bijvoorbeeld faillissement van de leverancier

  • Intellectuele eigendom van software en de uitputting van de rechten van de rechthebbende (eigenaar) van de auteursrechten op software (arrest van het Hof van Justitie 3 juli 2012 inzake UsedSoft) en faillissement

Internetrecht

De opkomst van internet, en dan eigenlijk vooral sinds het world wide web, heeft de maatschappij zienderogen veranderd. Zowel voor privé als voor zakelijke toepassingen is internet doorgedrongen in de haarvaten van de samenleving. Daarmee zijn online talloze belangen en geschillen zichtbaar geworden. Internetrecht is het deel van het ICT-recht dat zeer sterk in beweging is.

  • Misleidend of onrechtmatig gebruik van merken of handelsnamen in adwords campagnes in Google of op andere wijze in andere zoekmachines

  • Het gebruik van social media zoals Facebook, twitter, Linkedin, Snapchat en vraagstukken op het gebied van privacybescherming

  • de handel in, het kapen van (domain grabbers) en de exploitatie van domeinnamen, overdracht, pandrechten en beslag op domeinnamen en inbreuk op IE-rechten middels gebruik domeinnamen

  • Auteursrechtinbreuk/onrechtmatigheid en aansprakelijkheid voor het plaatsen van hyperlinks

  • Juridische kwalificatie van, begrenzingen aan en aansprakelijk van partijen bij webscraping (overnemen van content van websites van derden zonder toestemming) zoals met name heeft gespeeld bij zoek-en-vergelijk-sites

  • Verplichtingen van internet service providers (ISP’s) tot het prijsgeven van NAW-gegevens (identiteit van gebruikers) aan een derde bij mogelijke inbreuk op IP-rechten of anderszins onrechtmatig handelen jegens die derde

  •  Klaagsites en Naming & Shaming

  • E-commerce, overeenkomsten sluiten via internet, koop op afstand en elektronische handel via het internet

  • Aansprakelijkheid van (internet) service providers, forumbeheerders en aanbieders van diensten op het internet voor user generated content (UGC) en Notice and Take Down-verplichtingen (artikel 6:196c BW)

  • Het verzamelen en hergebruiken van internet content voor Big Data toepassingen in het licht van intellectuele eigendomsrechten en verplichtingen op het gebied van privacybescherming

Cloud computingrecht (of Cloudrecht)

Cloud Computing heeft sinds deze eeuw een hoge vlucht genomen. Onder Cloud Computing vallen diverse modellen zoals Software-as-Service (SaaS, Platform as a Service (PaaS) en Infrastructure as a Service (IaaS). Cloud Computing heeft een grote verandering teweeg gebracht en geleid tot uitbesteding (extern) van activiteiten die gepaard gaat met andere kenmerken en (contract) risico’s. Cloud computingrecht (of CLoudrecht) is deel van ICT-recht (of zo je wilt van het internetrecht).

  • De wijze waarop contracten dienen te worden ingericht voor Cloud Computing en de nadruk op risico’s van afhankelijkheid, vendor lock-in, kwaliteit van dienstverlening (Service Level Agreements), continuïteit en exit (migratie/transitie)                      

  • Service Level Agreements voor Cloud Computing en regelingen voor de waarborging van continuïteit (Cloud escrow/third party contracten als vangnet in geval van bijvoorbeeld faillissement)

  • Security (beveiliging) en privacy wetgeving (waar staat de data? Verwerking van persoonsgegevens buiten EU) bij Cloud Computing

  • Beslaglegging (bewijsbeslag) in de Cloud

ICT en intellectueel eigendomsrecht

Intellectueel eigendom is de verzamelnaam voor regimes die bescherming bieden aan immateriële prestaties (“voortbrengselen van de menselijke geest”). Het is ook bekend als intellectual property (“IP”).  Denk aan uiteenlopende objecten zoals data, teksten, software, vormgeving (user interfaces), games, merken, handelsnamen (bedrijfsnamen), modellen en uitvindingen (octrooien/patenten). ICT-recht en intellectuele eigendomsrecht zijn sterk verweven.

  • De bescherming onder het auteursrecht van software, zoals thans geregeld in artikel 10 lid 1 sub 12 van de Auteurswet (ingevolge de Europese richtlijn betreffende de bescherming van computerprogramma’s (soms wel de Softwarewet genoemd)

  • De bescherming van gegevensverzamelingen (data), zoals thans geregeld in de Databankenwet (implementatie van de Europese Databankenrichtlijn) voor de bescherming van databanken die getuigen van een substantiële investering

  • De bescherming van bedrijfsgeheimen en knowhow en de Europese Richtlijn ter bescherming van bedrijfsgeheimen

  • Inbreuk merkenrecht; het gebruik van geregistreerde merken in domeinnamen, Google AdWords of social media accounts

  • Torrentwebsites, de schending van auteursrechten van rechthebbenden en vraagstukken rond de toelaatbaarheid van uploaden en downloaden van muziek, film en andere content

  • Subsidieregelingen (WBSO) voor innovatieve ontwikkelingen (R&D)

ICT en privacyrecht

Het privacyrecht heeft lange tijd een bescheiden rol gespeeld. De ontplooiing van ICT en het internet zijn acceleratoren voor de aandacht voor het onmiskenbare belang van privacy. Zowel leveranciers als afnemers van ICT worden regelmatig met privacy-recht vraagstukken geconfronteerd.

  •  De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) ook wel afgekort als “GDPR”. De AVG, een Europese verordening die directe doorwerking heeft in de nationale rechtsstelsels, is per 25 mei 2018 in alle Europese lidstaten van toepassing

  • De Autoriteit Persoonsgegevens, de Artikel 29-werkgroep en de European Data Protection Supervisor (EDPS)

  • Meldplicht datalekken, die de partij die verantwoordelijk is voor de verwerking van persoonsgegevens verplicht een datalek te melden indien de inbreuk op de beveiliging een risico inhoudt voor de rechten en vrijheden van natuurlijke personen

  • Recht om vergeten te worden (“right to be forgotten”). Er zijn in de afgelopen jaren veel rechtszaken geweest inzake het verzoeken om (belastende informatie) te laten verwijderen uit Google zoekresultaten

  • Het verbod op doorgifte van persoonsgegevens buiten de EU tenzij het betreffende land een passend beschermingsniveau waarborgt

  • Het Safe Harbor verdrag met de VS, de rechtszaak Schrems – Facebook, en het EU-VS Privacy Shield als opvolger van Safe Harbor

  • De potentiele bedreiging voor de privacyrechten door het Internet of Things (IoT)

  • Bewerkersovereenkomsten, verwerkersovereenkomsten, data processing agreements

  • De e-Privacyverordening die de bescherming van privacy en persoonsgegevens regelt op het gebied van elektronische communicatie

ICT-contracten

De complexiteit van producten en diensten op het gebied van ICT heeft ertoe geleid dat het opstellen, beoordelen en onderhandelen over ICT-contracten dikwijls het voorwerp is van advocaten en juristen die daarin zijn gespecialiseerd.

  • Geschillen over mislukte ICT-projecten/automatiseringsprojecten, opleverconflicten, meerwerkgeschillen en aansprakelijkheid (ERP-implementaties)

  •  IT-contracten (overeenkomsten) voor producten of -diensten op het gebied van informatietechnologie zoals ontwikkeling en onderhoud van software, IT-dienstverlening

  • Opstellen en hanteren van algemene voorwaarden en adviseren over en bij het gebruik van specifieke sets algemene voorwaarden zoals de leveranciersgerichte FENIT-voorwaarden, ICT-Office Voorwaarden en Nederland ICT Voorwaarden

  • gebruik van afnemersgerichte sets algemene inkoopvoorwaarden en modelcontracten zoals de door overheden genhanteerde ARBIT-voorwaarden, BIZA-Modelcontracten, GIBIT-voorwaarden

  • Contracten voor softwaredistributie en aanverwante diensten zoals onderhoud en implementatie (Value Added Resellers)

  • Aanbestedingen van ICT-projecten, ICT-producten en ICT-diensten volgens nationale en Europese wet- en regelgeving

  • Het contractmanagement van (langlopende) contracten voor ICT-dienstverlening, ook wel ICT-contractmanagement genoemd

  • Risicomanagement en contractrisicoprofielen opmaken voor en tijdens de looptijd van ICT-contracten

  • Geheimhouding en Non Disclosure Agreements (NDA’s) voor de bescherming van knowhow bij samenwerkingsverbanden en in de precontractuele fase als aanloop naar contractsluiting

  • Licentiebeheer/licentiemanagement/Software Asset Management van software binnen (grotere) organisaties gezien de juridische complexiteit van licentiemodellen- en -voorwaarden

  • De aansprakelijkheid van de adviseur bij automatiseringsprojecten (ingevolge het arrest van de Hoge Raad van 11 april 1986 inzake RBC/Brinkers) en de mede daarop gebaseerde lagere rechtspraak over schending van de zorgplicht van de opdrachtnemer krachtens het huidige artikel 7:401 BW

  • Service Level Agreements, het vastleggen van KPI’s voor ICT-dienstverlening, in de SLA, de sancties bij overtreding en andere mechanismes voor regievoering op de performance

  • Contracten voor outsourcing van ICT-activiteiten zoals werkplekbeheer of ontwikkeling en onderhoud van software

  • Contracten voor Offshoring van activiteiten naar leveranciers (outsourcing) in lagelonenlanden

  • Contractuele exoneraties (uitsluitingen of beperkingen in de aansprakelijkheid) in ICT-contracten en de toetsing daarvan aan de hand van (o.m.) de redelijheid en billijkheidsmaatstaf van artikel 6:248 lid 2 BW

  • Verzekeringen voor aansprakelijkheid/schade die verband houdt met ICT-producten en ICT-diensten of cyber security risk

ICT en strafrecht

De opkomst van ICT en het internet hebben geleid tot nieuwe vormen van strafrechtelijk handelen die soms worden aangeduid als computercriminaliteit of cyber crime. Zeker in een tijd waar het maatschappelijk leven (sociaal, handel) steeds meer online plaatsvindt, wordt meer van het strafrecht gevergd.

  • De Wet Computercriminaliteit (I, II en III) die beoogt de opsporing en vervolging van computercriminaliteit te versterken. De Wet Computercriminaliteit is opgenomen in het wetboek van Strafrecht en het wetboek van Strafvordering

  • Online opsporingsbevoegdheden van opsporingsambtenaren en bevoegdheden om bij ernstige misdrijven te kunnen optreden door gegevens ontoegankelijk te maken of communicatie af te tappen

  • De mogelijkheid tot strafrechtelijke vervolging van ethical hackers die (op opdrachtbasis) penetratietesten uitvoeren

  • Identiteitsfraude op internet

  • Piraterij; illegale (digitale) distributie van door het intellectueel eigendomsrecht beschermde objecten

  • Computervredebreuk zoals opgenomen in artikel 138ab van het Wetboek van Strafrecht (analogie van huisvredebreuk)

  • Sjoemelsoftware

ICT en telecommunicatierecht

Het telecommunicatierecht omvat de specifieke wetgeving toepasselijk op elektronische communicatie. Het Telecommunicatierecht ziet op het transport van gegevens en niet zozeer op de inhoud van de gegevens die getransporteerd worden.

  • Telecommunicatiewet beoogt de kwaliteit en toegankelijkheid van telecommunicatievoorzieningen te borgen. De Telecommunicatiewet bewaakt de maatschappelijke belangen bij de toegankelijkheid tot telecommunicatie

  • Netneutraliteit; geen belemmering of vertraging van bepaalde internetdiensten. De hoogte van tarieven van de internettoegangsdiensten mag niet afhankelijk gesteld worden van de diensten en toepassingen die worden aangeboden of gebruikt. Op basis van deze bepaling uit de Telecommunicatiewet ontstond een geschil tussen de Autoriteit Consument en Markt (ACM) en T-Mobile. T-Mobile biedt bundels aan waar de mb’s die je gebruikt voor bijvoorbeeld Spotify, niet de databundel verbruiken

  • De zorgplicht van aanbieders van internettoegangsdiensten met betrekking tot bescherming van persoonsgegevens

  • Het spamverbod en het bel-me-niet register

  • Cookies en de Cookiewet (gebaseerd op de Europese richtlijn), het onderscheid tussen functionele cookies, analytische cookies en andere cookies. Verplichting om gebruikers te informeren en toestemming voor het gebruik van cookies te vragen 

  • De (EU) Roaming Verordening (EU 2015/2120) die ervoor zorgt dat consumenten geen verhoogde tarieven betalen wanneer zij gebruik maken van hun telefoon in een ander EU land

  • Bescherming van consumenten bij informatienummers. De Tariefregels voor informatienummers en klantenservice 

 ICT-Geschillen en de beslechting ervan

De beslechting van geschillen in beginsel voorbehouden aan de rechterlijke macht en vele ICT-geschillen worden voorgelegd aan rechters. In civielrechtelijke zaken (zoals bij geschillen over contracten) kunnen partijen ook zelf tot overeenstemming komen over de wijze waarop toekomstige of bestaande geschillen worden opgelost. Vooral ingegeven door de complexiteit van ICT worden ook andere vormen van geschilbeslechting toegepast enals zodanig omvat het ICT-recht ook een tak die gaat over ICT-geschillenbeslechting. 

  • Alternatieve geschillenbeslechting, ook wel genoemd Alternative Dispute Resolution (ADR of specifiek voor ICT eADR genoemd) betreft de beslechting van geschillen anders dan door de rechterlijke macht

  • Arbitrage (arbitrale procedures, waaronder spoedeisende procedures) bij de Stichting Geschillen Oplossing Automatisering (SGOA) in Heemstede of bij het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI) in Rotterdam

  • Bindend advies procedures bij SGOA of NAI (een bindende uitspraak ter beeindiging van een geschil door een bindend adviseur)

  • ICT-mediations bij SGOA of NAI (oplossen van een geschil op basis van vrijwilligheid onder leiding van een mediator die een onafhankelijke derde)

  • Rapid Conflict Resolution bij de SGOA

  • Procedures ingevolge de geschillenregeling inzake .nl-domeinnamen bij Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN)

  • Beslechting van domeinnaamgeschillen op basis van de Uniform Domain Name Dispute Resolution Policy

  • Deskundigenberichten en rapportering door ICT-deskundigen voor partijen dan wel de rechter in het kader van bewijsopdrachten in een gerechtelijke procedure, zoals door de gespecialiseerde leden van de Nederlandse Beroepsvereniging voor Beëdigde Informaticadeskundigen (NVBI) 

Downloads

Download hier de volgende artikelen over ICT-recht:

Heeft u vragen of wilt u contact over wat Legalz als ICT-jurist voor u kan betekenen, neem dan contact op of bel +31 (0)10 2290646 en spreek meteen een medewerker.